Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Μετά και τις τελευταίες εξελίξεις, με τη στρατιωτική και ανθρωπιστική εξάντληση των Αρμενίων του θύλακα του Ναγκόρνο Καραμπάχ ή της αυτοαποκαλούμενης «Δημοκρατίας του Αρτσάχ», ξεκινούν σήμερα Πέμπτη 21 Σεπτεμβρίου 2023 συνομιλίες μεταξύ των εκπροσώπων του θύλακα με την κυβέρνηση του Αζερμπαϊτζάν, στην αζέρικη πόλη Γιέβλαχ, με θέμα την «επανένταξη» του θύλακα στο Αζερμπαϊτζάν.
Το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι ένας περίκλειστος θύλακας, ορεινός και δασώδης, εντός του εδάφους του Αζερμπαϊτζάν. Ιστορικά κατοικείται από Αρμένιους, για ένα διάστημα μετά την έλευση των πρώτων τουρκικών φυλών στην περιοχή, η πληθυσμιακή σύνθεση άρχισε κάπως να αλλάζει, ξαναεπικράτησαν οι Αρμένιοι μετά τις αρχές του 19ου αιώνα, ενώ από το 1985 και μετά η πληθυσμιακή σύνθεση στο θύλακα κινείται σε ποσοστά περίπου 70% Αρμένιοι και 30% Αζέροι.
Μετά την πτώση του σοβιετικού καθεστώτος και ενώ το Ναγκόρνο Καραμπάχ ανήκει στο κράτος του Αζερμπαϊτζάν, εντούτοις ο θύλακας αυτοανακηρύχθηκε σε «ανεξάρτητη Δημοκρατία» με το όνομα «Δημοκρατία του Αρτσάχ». Έκτοτε ο θύλακας βρίσκεται σε μόνιμη σύγκρουση με το Αζερμπαϊτζάν και αντλεί υποστήριξη από την Αρμενία και μέχρι και το 2018 από τη Ρωσία. Το Αζερμπαϊτζάν αντίθετα είχε δυτική υποστήριξη.
Η άνοδος στην εξουσία της Αρμενίας του πρωθυπουργού Νικόλ Πασινιάν τον Μάιο του 2018 αλλάζει το σκηνικό και τις ισορροπίες. Ο Πασινιάν κάνει άνοιγμα στη Δύση και έτσι καταφέρνει να απομακρύνει τους Ρώσους από την αμφιλεγόμενη στήριξη που παρείχαν στην Αρμενία. Παράλληλα, η Μόσχα κλείνει το μάτι στο Μπακού, την ίδια στιγμή που το Αζερμπαϊτζάν γίνεται ολοένα και πιο σημαντικό για τα δυτικά ενεργειακά συμφέροντα. Στο παιχνίδι μπαίνει και το Ιράν, που έχει συνοριακές και άλλες διαφορές με το Αζερμπαϊτζάν, καθώς στο παρελθόν το Αζερμπαϊτζάν ήταν κομμάτι του Ιράν και ενδεχομένως ο θύλακας να είχε πολλαπλή στήριξη από την Τεχεράνη. Υπάρχουν επίσης πληροφορίες, πως η εμπλοκή του Ιράν έφερε πιο κοντά το Αζερμπαϊτζάν με το Ισραήλ. Οι αναφορές αυτές γίνονται για να γίνει πιο κατανοητό το πώς μια εσωτερική σύγκρουση αποκτά διεθνές ενδιαφέρον, και επίσης πως η εμπλοκή διεθνών παικτών μπορεί να επηρεάσει το μέλλον μιας εσωτερικής αντιπαλότητας.
Οι συγκρούσεις μεταξύ των δυνάμεων του Αζερμπαϊτζάν και αυτών του Ναγκόρνο Καραμπάχ συνεχείς. Μετά τον «πόλεμο των 44 ημερών» το 2020, η Αρμενία υπό τον Πασινιάν αναγνωρίζει την συντριπτική της ήττα και απομακρύνει τη στήριξή της από τους αυτονομιστές Αρμένιους του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Στην περιοχή μπαίνει ειρηνευτική δύναμη των Ρώσων, ενώ οι Αμερικανοί προσπαθούν να φέρουν σε διάλογο την Αρμενία με το Αζερμπαϊτζάν.
Τους τελευταίους μήνες, το Αζερμπαϊτζάν σε μια προσπάθεια να ελέγξει την τροφοδοσία του θύλακα, εγκαθιστά σημεία ελέγχου στον διάδρομο του Lachin – ουσιαστικά αποκόβει τους αυτονομιστές από την εφοδιαστική αλυσίδα του θύλακα.
Η κατάσταση, παρά τις συνεχείς εκκλήσεις της Ουάσιγκτον προς το Μπακού, οδηγείται προχθές σε νέα πολεμική σύγκρουση, που διήρκεσε λιγότερο από 24 ώρες, με την ηγεσία του Ναγκόρνο Καραμπάχ εξαντλημένη να παραδίνεται ουσιαστικά στο Μπακού και να προσέρχεται σήμερα σε συνομιλίες για το μέλλον του θύλακα ως περιοχής του κράτους του Αζερμπαϊτζάν.
Η εξέλιξη αυτή φέρνει πανικό στους 120.000 Αρμένιους κατοίκους του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Χιλιάδες Αρμένιοι της περιοχής συγκεντρώθηκαν στο αεροδρόμιο του Στεπανακέρτ, που ελέγχεται από τη ρωσική ειρηνευτική δύναμη, προκειμένου να εγκαταλείψουν τον θύλακα. Σε τηλεφωνική συνομιλία που είχαν ο Γάλλος πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν με τον Αζέρο πρόεδρο Ιλχάμ Αλίεφ, του ζήτησε «να εγγυηθεί τα δικαιώματα και την ασφάλεια των κατοίκων του Ναγκόρνο Καραμπάχ». Την ίδια ώρα, περίπου 10.000 Αρμένιοι του θύλακα βρίσκονται σε άμεσο ανθρωπιστικό κίνδυνο, χωρίς τροφή και φάρμακα.
Οι συνομιλίες που θα ξεκινήσουν σήμερα στην αζέρικη πόλη Γιέβλαχ γυρίζουν σελίδα στην ιστορία του Ναγκόρνο Καραμπάχ. Οι προσδοκίες των Αρμένιων του θύλακα τελειώνουν απότομα μετά από αυτές τις συνομιλίες. Και είναι πολύ πιθανό, το Ναγκόρνο Καραμπάχ, να κλείσει απότομα και την πολιτική πορεία του Πασινιάν μέσα στην ίδια την Αρμενία. Η «ρεαλιστική» του προσέγγιση στις σχέσεις της Αρμενίας με τη Δύση και το Αζερμπαϊτζάν δεν έχουν αποδώσει για την Αρμενία αυτά που ενδεχομένως περίμενε. Σε μια σφηκοφωλιά ισχυρών γεωπολιτικών ανταγωνισμών, η Αρμενία φαίνεται να μένει μετεξεταστέα, γιατί η ηγεσία της δεν πρόσεξε σημαντικές λεπτομέρειες…
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος
