Του Βασίλη Κοψαχείλη*
Στις 23 Ιουνίου 2023 πραγματοποιήθηκε στην Ουάσιγκτον η Πέμπτη Συνάντηση Στρατηγικού Διαλόγου ΗΠΑ – Τουρκίας. Από Αμερικανικής πλευράς, των συνομιλιών ηγούνταν η Υφυπουργός Εξωτερικών για Πολιτικά Θέματα κα Victoria Nuland, ενώ από Τουρκικής πλευράς τις συνομιλίες διεύθυνε ο Αναπληρωτής Υπουργός Εξωτερικών Burak Akçapar.
Οι εξελίξεις έχουν και ιδιαίτερο Ελληνικό ενδιαφέρον!
Σύμφωνα με το επίσημο ανακοινωθέν συζητήθηκαν τα κάτωθι:
F-16
Οι ΗΠΑ και η Τουρκία επανέλαβαν τη δέσμευσή τους να εμβαθύνουν περαιτέρω την ισχυρή συνεργασία τους σε όλους τους τομείς αμοιβαίου ενδιαφέροντος. Δεσμεύτηκαν να επεκτείνουν και να εντείνουν τις διμερείς διαβουλεύσεις για άμυνα και ασφάλεια σε όλα τα επίπεδα και να ενισχύσουν τη συνολική τους εταιρική σχέση σύμφωνα με τα στρατηγικά συμφέροντα των δύο χωρών.
Συμφώνησαν ότι η συνεργασία ΗΠΑ-Τουρκίας στον τομέα της άμυνας και ασφάλειας συμβάλλει στην περιφερειακή ειρήνη και συζήτησαν την πρόοδο σχετικά με το αίτημα της Τουρκίας να εκσυγχρονίσει τον στόλο της F-16.
Ουσιαστικά, δηλαδή, εξέτασαν τρόπους πως θα παρακαμφθούν οι ενστάσεις του Κογκρέσου προκειμένου να δοθεί το πράσινο φως να προχωρήσει ο εκσυγχρονισμός των τουρκικών F-16, με αυτόν τον τρόπο να διευθετηθεί το ζήτημα των χρημάτων που ήδη έχει πληρώσει η Τουρκία στο πρόγραμμα των F-35, και μέσω όλης αυτής της διαπραγμάτευσης η κάθε πλευρά να ασκήσει πιέσεις.
Σουηδία
Οι αντιπροσωπείες ασχολήθηκαν με τις προετοιμασίες για την επερχόμενη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ που θα διεξαχθεί στο Βίλνιους της Λιθουανίας στις 11-12 Ιουλίου. Οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Τουρκία επιβεβαίωσαν την ισχυρή υποστήριξή τους στην Πολιτική Ανοιχτής Πόρτας του ΝΑΤΟ. Διερεύνησαν τρόπους για να ενισχύσουν περαιτέρω την αποτροπή του ΝΑΤΟ και συζήτησαν την εφαρμογή του τριμερούς μνημονίου που υπέγραψαν η Τουρκία, η Φινλανδία και η Σουηδία, καθώς επίσης συζήτησαν την πορεία της Σουηδίας προς την ένταξη στη Συμμαχία.
Σύμφωνα με πληροφορίες, η Τουρκία σε αυτό το ζήτημα έχει μια πολύ ενδιαφέρουσα ατζέντα πιέσεων. Από τη μία πιέζει τη Σουηδία (και τις ΗΠΑ) για το ζήτημα της παράδοσης στελεχών του ΡΚΚ και συνεργατών τους σε οργανώσεις Κούρδων στη Συρία, που η Τουρκία χαρακτηρίζει ως τρομοκράτες, αλλά αυτό δεν συμβαίνει από τη Σουηδία και τις ΗΠΑ. Προβάλλοντας επίσημα ζητήματα που αφορούν τη δική της ασφάλεια, ουσιαστικά παρεμβαίνει στην εσωτερική λειτουργία της Δικαιοσύνης και του Κοινοβουλευτισμού στη Σουηδία και σε προέκταση στον πυρήνα τη στρατηγικής και της εθνικής ασφάλειας των ΗΠΑ στη Συρία.
Από την άλλη, η Τουρκία προβάλλει μια άλλη διεκδίκηση, την οποία εμείς ως Ελλάδα θα πρέπει να δούμε ως προέκταση του Trademark “TurkAegean”. Απαιτεί από το ΝΑΤΟ να εγγραφούν τα Στενά του Βοσπόρου ως «Τουρκικά Στενά». Τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Σύμφωνα με τη Συνθήκη του Montreux του 1936, αναφέρονται απλά ως Στενά. Αν αλλάξει η ονομασία επίσημα ως «Τουρκικά Στενά» (κάτι που επιχειρήθηκε να γίνει και το 1950 στις συνομιλίες για την είσοδο της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ), τότε ενδεχομένως αυτό να έχει και νομικές επιπτώσεις ή τουλάχιστον να επιτρέψει στην Τουρκία να προχωρήσει σε ερμηνείες που θα καταστρατηγούν το πνεύμα της Συνθήκης του 1936 και να αξιώνει η Τουρκία μεγαλύτερο εθνικό έλεγχο επί των Στενών. Και φέρνει τώρα αυτή τη διεκδίκηση στο τραπέζι ως προϋπόθεση για να πει το ναι στην είσοδο της Σουηδίας στο ΝΑΤΟ.
Αν. Μεσόγειος
Η Ανατολική Μεσόγειος ήταν επίσης στην ατζέντα, όπου και οι δύο πλευρές επιβεβαίωσαν τη δέσμευσή τους για τη διατήρηση της σταθερότητας και του διαλόγου με βάση τις αρχές της συνεργασίας και της περιφερειακής ένταξης. Στην πραγματικότητα, εξετάζονται τρόποι για το πώς θα ανατραπεί το καθεστώς των Τριμερών Συνεννοήσεων και θα αντικατασταθεί από μια ευρύτερη Συνεννόηση που θα έχει και την Τουρκία μέσα. Πολλά τα ερωτηματικά σχετικά με το τι και σε ποιους θα δώσει η Τουρκία για να συμμετέχει, διότι υπάρχει μεγάλη υποψία ότι μπορεί να κάνει εκπτώσεις προς την Αίγυπτο και άλλους, αλλά να κρατήσει σκληρή στάση ως προς την Κύπρο και την Ελλάδα, με όλα τα σενάρια ανοιχτά. Υπό αυτό το πλαίσιο, ενδέχεται αν δεν προσέξει αρκετά η Ελληνική διπλωματία, να έχουμε μια «παγιοποίηση» του μνημονίου Τουρκίας-Λιβύης καθώς και της «λύσης» των δυο κρατών στην Κύπρο που απαιτεί πλέον η Άγκυρα.
Ουκρανία
Η Τουρκία και οι Ηνωμένες Πολιτείες επανέλαβαν την ισχυρή υποστήριξή τους για την εδαφική ακεραιότητα και την κυριαρχία της Ουκρανίας ενόψει του απαράδεκτου πολέμου της Ρωσίας. Και οι δύο πλευρές δεσμεύτηκαν να συνεχίσουν να συνεργάζονται στενά με σκοπό την εξεύρεση μιας δίκαιης και διαρκούς ειρήνης στην Ουκρανία, με βάση τις αρχές του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ. Οι Ηνωμένες Πολιτείες εξέφρασαν την εκτίμησή τους για τις προσπάθειες της Τουρκίας σε συντονισμό με τον ΟΗΕ για την επέκταση της Πρωτοβουλίας για τα σιτηρά στη Μαύρη Θάλασσα, η οποία βοήθησε στη σταθεροποίηση των τιμών των τροφίμων σε όλο τον κόσμο. Εδώ η Τουρκία έχει κάνει κίνηση ματ, εκμεταλλευόμενη την στρατηγική της θέση και την διπλωματική της δεινότητα, ακυρώνοντας κάθε κριτική για τη στενή σχέση που διατηρεί με τη Μόσχα.
Εμπόριο – Ενέργεια
Και οι δύο πλευρές χαιρέτησαν τη σταθερή αύξηση του όγκου του διμερούς εμπορίου και ανανέωσαν τη δέσμευσή τους να προωθήσουν την οικονομική τους εταιρική σχέση για να αξιοποιήσουν ευκαιρίες, να ενισχύσουν τις ανθεκτικές αλυσίδες εφοδιασμού και να ενισχύσουν τη συνεργασία σε τομείς της επιστήμης και της τεχνολογίας. Χαιρετίζοντας τις τακτικές διαβουλεύσεις για την ενέργεια μεταξύ Τουρκίας και Ηνωμένων Πολιτειών, εξέφρασαν την αμοιβαία επιθυμία και τον κοινό τους στόχο να συμβάλουν στην παγκόσμια ενεργειακή ασφάλεια μέσω περιφερειακής εταιρικής σχέσης και να προωθήσουν τη συνεργασία για την αειφόρο καθαρή ενέργεια, συμπεριλαμβανομένης της μη στρατιωτικής πυρηνικής ενέργειας. Δεσμεύτηκαν επίσης να καθιερώσουν έναν διάλογο για το κλίμα και την ενέργεια ενόψει των προκλήσεων που παρουσιάζει το νέο παγκόσμιο ενεργειακό τοπίο.
Σε αυτό το πλαίσιο, φαίνεται καθαρά ότι οι ΗΠΑ θα στηρίξουν τις οικονομικές επιλογές της Τουρκίας, θα συνεχίσουν τα τουρκικά εργοστάσια να λαμβάνουν αμερικανικές παραγγελίες, και οι ΗΠΑ δεν θα παρέμβουν αρνητικά στις επιλογές της Τουρκίας για μη στρατιωτική χρήση της πυρηνικής ενέργειας, ακόμη και αν σε αυτόν τον τομέα υπάρχει στενή συνεργασία της Άγκυρας με τη Μόσχα.
Τρομοκρατία
Συζήτησαν επίσης συγκεκριμένες κοινές προσπάθειες για την προώθηση της συνεργασίας ΗΠΑ-Τουρκίας σε άλλες περιοχές και επανέλαβαν την ακλόνητη δέσμευσή τους για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας σε όλες τις μορφές και εκδηλώσεις της, συμπεριλαμβανομένων των ISIS/DAESH και PKK. Και οι δύο πλευρές δεσμεύτηκαν να παραμείνουν σε στενό συντονισμό για την καταπολέμηση των τρομοκρατικών οργανώσεων και τις βαθύτερες αιτίες της τρομοκρατίας.
Οι εξελίξεις είναι ενδεικτικές για το ποιο είναι το πλαίσιο των σχέσεων ΗΠΑ – Τουρκίας και αποτελούν οδηγό για να σχεδιάσει η νέα ηγεσία στο Ελληνικό ΥΠΕΞ τη στρατηγική και την πορεία της απέναντι στην Τουρκία.
*Ο Βασίλης Κοψαχείλης είναι Διεθνολόγος
